W sytuacjach, gdy pacjent małoletni osiągnął już wymagany przepisami wiek, na świadczenie medyczne musi być wyrażona zgoda łączna rodzica i małoletniego pacjenta. Kiedy taka zgoda łączna jest wymagana? Jaki wiek musi osiągnąć pacjent małoletni?

Pełna zdolność do wyrażenia zgody

Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, pełna zdolność do samodzielnego wyrażenia zgody przysługuje wszystkim osobom fizycznym z wyjątkiem:

• małoletnich

Z grupy tej wyłączone zostaną kobiety, które ukończyły 16 rok życia i zawarły związek małżeński na podstawie art. 10 § 1 k.r.o. (uznawane są bowiem w świetle art. 10 k.c. za osoby pełnoletnie)

• osób niezdolnych do świadomego wyrażenia zgody

Niezdolność oceniana jest na podstawie następujących cech: przytomność, umiejętność zrozumienia informacji, możliwość zrozumienia swojej sytuacji, a także możliwość podjęcia autonomicznej decyzji. Pacjent zostanie uznany za niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody gdy stwierdzony zostanie stan pełnego braku świadomości. Nie chodzi więc tylko o utrudniony kontakt z pacjentem.

Pacjent posiadający pełną zdolność do wyrażenia zgody, wyraża tę zgodę samodzielnie.

Brak zdolności do wyrażenia zgody

W przypadku pacjentów, którzy nie mają zdolności do wyrażenia samodzielnej zgody, zgodę na świadczenie (lub badanie) wyraża ich przedstawiciel ustawowy. Jest to tak zwana zgoda zastępcza. Jeśli jednak pacjent nie ma przedstawiciela ustawowego lub też nie jest możliwe porozumienie się z przedstawicielem, zgodę przedstawiciela zastępuje orzeczenie sądu opiekuńczego. Warto wiedzieć, że zgodę na badanie (tylko na badanie!) może udzielić opiekun faktyczny.

Ograniczona zdolność do wyrażania zgody

Małoletni pacjent po ukończeniu 16 lat ma ograniczoną zdolność do wyrażania zgody na udzielanie świadczeń medycznych. W sytuacji takiego pacjenta niezbędne jest uzyskanie zgody nie tylko samego pacjenta, ale także jego przedstawiciela ustawowego. Zgoda taka nazywana jest zgodą łączną.

Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie mogą posiadać ograniczoną zdolność do wyrażenia zgody na badanie, o ile dysponują rozeznaniem umożliwiającym im wypowiedzenie się w tym zakresie.

Przedstawiciel ustawowy małoletniego pacjenta

Najczęściej przedstawicielem ustawowym małoletniego pacjenta są jego rodzice. Każde z rodziców posiadających pełną władzę rodzicielską ma prawo do jej wykonywania. Rodzice powinni się więc porozumieć co do możliwości i zasadności wyrażenia zgody na udzielenie świadczenia medycznego ich dzieciom. W braku porozumienia spór rozstrzyga sąd opiekuńczy.

Brak zgody pacjenta małoletniego lub / i jego przedstawiciela ustawowego

Pomimo braku zgody pacjenta małoletniego, który ukończył 16 lat lub też braku zgody jego przedstawiciela ustawowego, zgodę na dane świadczenie medyczne może wyrazić sąd opiekuńczy. Sąd taką decyzję może podjąć też w razie wyraźnego sprzeciwu zarówno pacjenta, jak i jego przedstawiciela ustawowego.

Zgoda uświadomiona

Pacjentowi, przed podjęciem przez niego decyzji, należy umożliwić mu uzyskanie wiedzy na temat samego świadczenia, czy też ryzyk z nim związanych. Trudno wymagać by pacjent „w ciemno” podejmował decyzje wpływającego na jego zdrowie lub / i życie.

Zgoda łączna rodzica i małoletniego pacjenta a obowiązek informacyjny lekarza

Zgodnie z art. 31 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (a także art. 9 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta), lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego przedstawicielowi ustawowemu informacji o:

• stanie zdrowia pacjenta
• rozpoznaniu
• proponowanych i możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych
• dających się przewidzieć następstwach zastosowania metod lub zaniechania ich zastosowania
• wynikach leczenia
• rokowaniu

Informacja ma być przekazana w formie przystępnej i zrozumiałej dla pacjenta. W przypadku pacjenta, który ukończył 16 lat informacja powinna być przekazana zarówno przedstawicielowi ustawowemu, jak i samemu pacjentowi.

Forma wyrażenia zgody

Niezależnie od tego, który z uprawnionych ma wyrazić zgodę, może to zrobić:

• ustnie
• w sposób dorozumiany, tj. poprzez takie zachowanie, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom medycznym
• pisemnie – forma pisemna jest formą wymaganą w przypadku zabiegów operacyjnych oraz stosowania metody leczniczej lub diagnostycznej stwarzającej podwyższone ryzyko dla pacjenta