Sąd opiekuńczy ma prawo ingerować w sposób wykonywania przez rodziców władzy rodzicielskiej. Celem postępowania zawsze jest zabezpieczenie dobra małoletniego dziecka, ale bez stygmatyzacji czy karania rodziców. Jakie zarządzenia ograniczające władzę rodzicielską może wydać sąd?

Sprawy opiekuńcze

Sprawami opiekuńczymi są sprawy o:

• ograniczenie władzy rodzicielskiej
• pozbawienie władzy rodzicielskiej
• zawieszenie władzy rodzicielskiej
• rozstrzygnięcie o istotnej sprawie dziecka
• ustalenie, ograniczenie, zawieszenie i zakazanie kontaktów

Wszczęcie postępowania

Postępowanie przed sądem opiekuńczym może zostać wszczęte z inicjatywy rodziców – i tak jest najczęściej. Ale może także zostać wszczęte przez sąd z urzędu.

Właściwość sądu

Co do zasady sprawy opiekuńcze rozpoznawane są przez sądy rodzinne właściwe ze względu na miejsce zamieszkania dziecka (lub miejsca pobytu – w braku miejsca zamieszkania). W wypadkach nagłych czynności może podjąć sąd niewłaściwy, ale powinien zawiadomić o tym sąd właściwy.

Zarządzenia sądu opiekuńczego

Sąd opiekuńczy może, w razie stwierdzenia zagrożenia dla dobra dziecka, wydać stosowne zarządzenia. Zarządzenia mogą być doraźne lub trwałe.

Trwałe zarządzenia sądu opiekuńczego

Sąd opiekuńczy może wydać zarządzenia, w których:

• zobowiąże rodziców lub / i dziecko do określonego postępowania. Np. sąd może zobowiązać ich do pracy z asystentem rodziny, skierować dziecko do placówki wsparcia dziennego, placówki lub specjalisty zajmującego się terapią rodzinną, poradnictwem i in.
• określi jakich czynności rodzice nie mogą wykonywać bez zezwolenia sądu lub wprowadzi inne ograniczenia
• podda wykonywanie władzy rodzicielskiej nadzorowi kuratora sądowego
• skieruje dziecko do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi
• zarządzi umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, instytucjonalnej pieczy zastępczej, zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub zakładzie rehabilitacji leczniczej
• powierzy kuratorowi zarząd majątkiem dziecka

Doraźne zarządzenia ograniczające władzę rodzicielską

Sąd opiekuńczy może wydawać także zarządzenia doraźne, np.:

• zobowiązanie rodziców do wyrażenia zgody na badanie lekarskie lub udzielenie świadczeń zdrowotnych
• zarządzenia zobowiązujące rodziców do zaangażowania dziecka w jakąś czynność np. naprawienie wyrządzonej przez dziecko szkody, do dopilnowania dziecka aby wykonywało swoje obowiązki (np. szkolne – przychodzenie punktualnie do szkoły, odrabianie lekcji itd.), odpowiedniego zorganizowania (czy też ograniczenia sposobu spędzania) czasu wolnego itd.
• zobowiązanie rodziców lub opiekunów do złożenia wniosku o ściganie przestępstwa popełnionego na szkodę dziecka (w przypadku przestępstw ściganych na wniosek)

Cel postępowania opiekuńczego

Celem postępowania jest zapewnienie bezpiecznych i odpowiednich warunków do życia i wychowania dla dziecka. Nie chodzi o ukaranie rodziców, ani tym bardziej ich stygmatyzację, ale udzielenie pomocy rodzinie. Pomoc ma być udzielona w odpowiednim czasie i w odpowiedni – indywidualnie dopasowany do potrzeb – sposób.

Obowiązek sprawdzenia wykonania zarządzenia

Sąd nie tylko ma obowiązek skontrolować czy i w jaki sposób rodzice (dziecko) zarządzenie wykonali. Ma też obowiązek w zarządzeniu wskazać sposób w jaki nastąpi taka kontrola (środki kontroli i terminy). Przykładem może być np. zobowiązanie do złożenia w określonym terminie odpowiedniego zaświadczenia, informacji, sprawozdania lub innego dokumentu potwierdzającego wykonanie zarządzenia.