W polskim prawie obowiązuje ogólna zasada, zgodnie z którą nie można zawierać umów dotyczących spadku po osobie żyjącej. Oczywiście, jak od każdej zasady, są od niej wyjątki. A raczej wyjątek, bo jedyną umową dotyczącą spadku, którą można zawrzeć z żyjącym spadkodawcą jest umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia.
Ogólne zasady
Co do zasady nie można zawrzeć umowy dotyczącej spadku z żyjącym spadkodawcą.
Zakaz dotyczy zawierania umów pomiędzy:
- spadkodawcą a spadkobiercami (przyszłymi)
- przyszłymi spadkobiercami odnośnie np. działu spadku
- spadkobiercami (przyszłymi) a osobami trzecimi
Skutek zawarcia umowy z żyjącym spadkodawcą
Technicznie umowa taka może zostać zawarta (bo papier przyjmie wszystko), ale nie odniesie ona żadnego skutku prawnego. Umowy takie bowiem są nieważne z mocy prawa.
Wyjątek od zasady – umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia
Umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia jest jedynym wyjątkiem od zasady zakazującej zawieranie umów spadkowych na przyszłość.
Kto może zawrzeć umowę
Umowę zawiera przyszły spadkodawca z przyszłym (przyszłymi) spadkobiercą ustawowym. Umowa nie musi być zawarta ze wszystkimi spadkobiercami. Spadkodawca może taką umowę zawrzeć np. ze spadkobiercami, na rzecz których za życia dokonał już darowizn, lub też z małżonkiem, z którym łączy go ustrój rozdzielności majątkowej lub według innego schematu wybranego przez spadkodawcę.
Forma umowy
Umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia dla swojej ważności wymaga formy aktu notarialnego.
Skutki zawarcia umowy
Skutki zawarcia takiej umowy powstają dopiero po śmierci spadkodawcy. Osoby, które zawarły umowę ze spadkodawcą traktowani są tak jakby nie dożyli otwarcia spadku – czyli wyłączeni są od dziedziczenia. Ale też nie będzie przysługiwał im zachowek. Co do zasady skutki zawarcia umowy rozciągają się także na zstępnych zawierającego umowę. Oczywiście osoby zawierające umowę mogą postanowić inaczej, wtedy umowa będzie dotyczyła tylko spadkobiercy – strony umowy, zaś jego zstępni będą powołani do dziedziczenia na zasadach ogólnych.
Czego nie może dotyczyć umowa?
Umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia nie może dotyczyć dziedziczenia testamentowego. Nie można także zrzec się spadku „na rzecz innej osoby”.
Czy spadkobierca, który zawarł umowę może dziedziczyć?
Umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia dotyczy tylko dziedziczenia ustawowego. Nic więc nie stoi na przeszkodzie, żeby taki spadkobierca został powołany w testamencie do dziedziczenia. I takie powołanie będzie skuteczne. Jeśli jednak testament w późniejszym czasie zostanie uznany za nieważny, spadkobierca taki nie będzie powołany do spadku, ani nie będzie przysługiwał mu zachowek (na skutek zawarcia umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia).
Czy istnieje możliwość uchylenia skutków zawartej umowy?
Istnieje możliwość uchylenia – i to całkowicie – skutków zawartej umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Musi to jednak nastąpić za życia spadkodawcy. Jedyna możliwość to zawarcie umowy między tymi samymi stronami, w której osoby te oświadczą, że uchylają skutki zrzeczenia się dziedziczenia. Tak jak w przypadku umowy o zrzeczenie się, właściwą formą dla tej umowy będzie akt notarialny.
Czy umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia można zmienić?
Nic nie stoi na przeszkodzie by strony umowy dokonały w niej zmian. Zmiany mogą dotyczyć np. wyłączenia spod jej skutków zstępnych spadkobiercy lub też rozszerzenia jej skutków właśnie na tych zstępnych (jeśli pierwotnie umowa wyłączała takie skutki). Tak jak i poprzednie umowy, także i dokonanie zmian w umowie wymaga formy aktu notarialnego.
