Śmierć to dramatyczne przeżycie dla rodziny i osób najbliższych zmarłego. Poza emocjami związanymi z odejściem bliskiego, nierzadko pojawiają się problemy i konflikty natury finansowej. Po czasie żałoby przychodzi czas na podzielenie majątku pozostawionego przez zmarłego. Niestety często jest to nić niezgody dzieląca rodzinę. Nabycie spadku na podstawie testamentu – o czym warto wiedzieć?

Dziedziczenie

Dziedziczenie to przejście, z chwilą śmierci spadkodawcy, na spadkobiercę ogółu praw i obowiązków majątkowych zmarłego. Powołanie do spadku może wynikać z ustawy lub z testamentu. Więcej emocji i problemów może pojawić się przy dziedziczeniu na podstawie testamentu, dlatego dzisiejszy wpis będzie dotyczył dziedziczenia na podstawie testamentu i jego rodzajów.

Dziedziczenie na podstawie testamentu

W przeciwieństwie do dziedziczenia ustawowego, gdzie krąg spadkobierców wynika wprost z przepisów, w przypadku testamentu spadkodawca ma pełną swobodę w rozporządzeniu swoim majątkiem. Swoboda dotyczy zarówno kręgu spadkobierców jak i wielkości udziałów w majątku im przekazanych.

Co może znaleźć się w testamencie

W testamencie spadkodawca może:

• powołać jednego lub kilku spadkobierców do całości lub części spadku
• ustanowić: zapis zwykły, zapis windykacyjny, polecenie testamentowe
• wydziedziczyć spadkobiercę ustawowego
• powołać wykonawcę testamentu
• wyłączyć spadkobiercę ustawowego od dziedziczenia bez powołania spadkobiercy testamentowego

Odwołalność testamentu

Testament może być przez spadkodawcę w każdej chwili odwołany w całości lub w części. Odwołanie może nastąpić przez wskazanie, że testament odwołuje, bądź przez sporządzenie nowego testamentu.
W takiej sytuacji pozostaje ocena, które postanowienia testamentu zostały odwołane, które zmienione, a które nadal wiążą.

Rodzaje testamentów

Testamenty, ze względu na formę dzielą się na:

ZWYKŁE:

• własnoręczny – testament musi być przez spadkodawcę w całości sporządzony pismem ręcznym, podpisany (nie wystarczy parafka czy inicjały) oraz opatrzony datą (chodzi o ustalenie czy spadkodawca w chwili jego sporządzania miał zdolność testowania)
• notarialny – sporządzony w formie aktu notarialnego
• allograficzny – polegający na złożeniu przez spadkodawcę oświadczenia wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy, kierownika urzędu stany cywilnego, w obecności dwóch świadków. Protokół podpisywany jest przez spadkodawcę, osobę wobec której złożone zostało oświadczenie oraz dwóch świadków

SZCZEGÓLNE:

• ustny – spadkodawca może go sporządzić, gdy zachodzi uzasadniona obawa rychłej śmierci spadkodawcy lub na skutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Spadkodawca oświadcza ustnie swoją wolę przy jednoczesnej obecności trzech świadków.

Stwierdzenie treści testamentu może nastąpić:

1. przez spisanie do przez spisanie go przez świadków lub osobę trzecią, a następnie podpisanie przez dwóch świadków i spadkodawcę albo wszystkich świadków
2. przez sądowe stwierdzenie treści testamentu

• podróżny – spadkodawca może go sporządzić w trakcie podróży na polskim statku morskim lub powietrznym. Spadkodawca składa oświadczenie wobec dowódcy statku w obecności dwóch świadków. Pismo zawierające oświadczenie spadkodawcy podpisują: spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku
• wojskowy – spadkodawca może go sporządzić tylko w czasie wojny, mobilizacji lub przebywania w niewoli

Chwila nabycia spadku

Spadkobiercy nabywają spadek z chwilą śmierci spadkodawcy. Nabycie następuje z mocy prawa. Aby jednak móc wykazać, że są następcami prawnymi powinni oni uzyskać potwierdzenie nabycia spadku.

Potwierdzeniem nabycia spadku będą:

• akt poświadczenia dziedziczenia (poprzedzony protokołem otwarcia i ogłoszenia testamentu)
• postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku

Sądowe postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu

Postępowanie inicjowane jest na podstawie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. W postępowaniu tym sąd bada jaki jest krąg spadkobierców ustawowych oraz ustala czy spadkodawca zostawił testament. W sytuacji gdy nabycie ma nastąpić na podstawie testamentu, sąd bada czy sporządzony testament jest ważny.

Obowiązek złożenia testamentu w sądzie

Osoba, u której znajduje się testament zobowiązana jest złożyć go w sądzie, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, wtedy sąd dokonuje otwarcia i ogłoszenia testamentu. Testament można złożyć także u notariusza.

Orzeczenie kończące postępowanie

Orzeczeniem kończącym postępowanie jest postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Sąd stwierdza kto jest spadkobiercą, jaki udział mu przypada w majątku pozostawionym przez spadkodawcę.

Sąd nie bada co wchodzi w skład majątku spadkowego, ani nawet czy majątek w ogóle istnieje.

Terminy

Nie ma żadnego terminu na złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku.

Sąd może wydać postanowienie dopiero po upływie 6 miesięcy od otwarcia spadku, chyba, że wszyscy spadkobiercy złożą oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, wtedy termin może ulec skróceniu.

Czy do sprawy należy zaangażować profesjonalnego pełnomocnika?

Proceduralnie postępowania o stwierdzenia nabycia spadku z ustawy i z testamentu nie różnią się. Jednak najczęściej skomplikować się mogą sprawy, w których pojawia się testament (kilka testamentów).

Problemy jakie mogą się pojawić w w sprawach o nabycie spadku na podstawie testamentu mogą być związane przede wszystkim z:

• ustaleniem przez sąd ważności testamentu
• ustaleniem, który z kilku testamentów jest tym właściwym
• czy osoby występujące jako świadkowie testamentów mogły być takimi świadkami
• czy faktycznie doszło do sporządzenia ustnego testamentu

W sprawach o stwierdzenie nabycia spadku nie ma przymusu adwokackiego, tj. nie ma konieczności zlecania sprawy adwokatowi. Warto jednak profesjonalną pomoc rozważyć w sytuacji gdy jest więcej niż jeden testament, lub sporządzony został testament ustny lub inny szczególny. W tych przypadkach ważne będzie wykazanie przesłanek do stwierdzenia ważności wskazanych testamentów, co wprost wpływa na możliwość stwierdzenia przez sąd nabycia spadku z testamentu.