Małżonkowi, który został pozbawiony przez współmałżonka możliwości posiadania przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego przysługują konkretne prawa. Jakie roszczenia z tytułu posiadania przedmiotów należących do majątku wspólnego może zgłosić małżonek?

Zasady obowiązujące w trakcie trwania wspólności majątkowej

Zgodnie z art. 341(1) k.r.o. każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w taki zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka. Przepis dotyczy małżonków, których łączy wspólność majątkowa.

Zasady obowiązujące po ustaniu wspólności majątkowej

Wspólność majątkowa ustanie między małżonkami na skutek zawarcia przez nich umowy o ustanowieniu rozdzielności majątkowej lub po uprawomocnieniu wyroku rozwodowego.

Z chwilą powstania rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami wspólność łączna zamieni się we wspólność ułamkową. Od tego momentu zastosowanie będzie miał art. 206 k.c.

Zgodnie z art. 206 k.c. każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli.

Niezależnie od powyższych podziałów zasada jest tożsama, ale wynika z innej podstawy prawnej (k.r.o. lub k.c.)

Roszczenia z tytułu posiadania przedmiotów należących do majątku wspólnego / przedmiotów wspólnych

Małżonek, którego pozbawiono możliwości korzystania z majątku wspólnego ma prawo żądać:

• dopuszczenia go przez współmałżonka do posiadania wspólnej rzeczy
• zapłaty wynagrodzenia za korzystanie przez współmałżonka z rzeczy wspólnej z naruszeniem granic określonych w przepisach

Roszczenia te powinny być zgłoszone w odpowiednim momencie, tak by nie utracić prawa ich zgłaszania.

Roszczenie o dopuszczenie współmałżonka do posiadania wspólnej rzeczy

Małżonek pozbawiony możliwości posiadania i korzystania ze wspólnej rzeczy, może żądać dopuszczenia go do posiadania tej rzeczy. Najczęściej chodzi o nieruchomości – domy i lokale mieszkalne.

Nie zawsze jednak jest możliwość i sens składania takiego wniosku. Trudno sobie wyobrazić żeby były małżonek składał wniosek o dopuszczenie go do posiadania lokalu, w którym mieszka drugi małżonek z dziećmi. Sąd może przydzielić cały lokal mieszkalny właśnie temu małżonkowi, który został pozbawiony przez współmałżonka prawa do korzystania z niego. Może stać się to w sytuacji gdy nie jest możliwe wspólne zamieszkiwanie. Sąd wtedy (uwzględniając stan faktyczny każdej sprawy, np. dobro małoletnich dzieci) może nakazać współmałżonkowi wydanie tego lokalu uprawnionemu.

Roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy wspólnej

W zakresie w jakim małżonek korzysta z rzeczy w sposób uniemożliwiający współmałżonkowi współposiadanie i korzystanie z rzeczy wspólnej, jest posiadaczem bez tytułu prawnego. Takiego posiadacza sąd może zobowiązać do zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy z przekroczeniem granic określonych w art. 206 k.c. (potocznie, aczkolwiek nie do końca poprawnie „ponad udział”).

W granicach roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy wspólnej właściciel może żądać rozliczenia wszystkich należności. Takich jakie mógłby uzyskać w razie oddania rzeczy osobie trzeciej do korzystania. Chodzi o możliwość korzystania na podstawie właściwego rodzaju umowy lub innego stosunku prawnego. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 kwietnia 2004r. (sygn. akt IV CKN 5/00, LEX nr 52680) „o wysokości należnego właścicielowi wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości decydują stawki rynkowe za korzystanie z danego rodzaju rzeczy w określonych warunkach i czas posiadania rzeczy przez adresata roszczenia”. W przypadku nieruchomości należałoby brać pod uwagę umowy najmu, dzierżawy, czy też odpłatne użytkowanie.

Wynagrodzenie należy na etapie inicjowania postępowania sądowego doprecyzować. Oczywiście w toku sprawy może okazać się, że niezbędna będzie opinia biegłego. Biegły np. do wyceny nieruchomości, określi stosowne wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy.