W sytuacji, gdy spadek zawiera przede wszystkim długi, jego odrzucenie spadku w imieniu dziecka może być jedynym rozsądnym rozwiązaniem. Dotyczy to także przypadków, gdy spadkobiercą jest małoletnie dziecko. Jak wygląda taka procedura? Czy rodzic może samodzielnie złożyć oświadczenie? Ile jest czasu i o czym warto pamiętać?
Kiedy dziecko dziedziczy?
Małoletni może dziedziczyć na podstawie ustawy, jak testamentu. Dotyczy to sytuacji gdy spadkodawcą był np. rodzic, dziadek lub inny krewny. Dziedziczenie następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Dziecko staje się wtedy spadkobiercą zgodnie z zasadami określonymi w Kodeksie cywilnym.
Spadek obejmuje zarówno aktywa (np. nieruchomości, pieniądze), jak i pasywa – czyli długi. W razie wątpliwości co do kondycji majątku spadkodawcy, warto rozważyć odrzucenie spadku.
Czy dziecko może samo odrzucić spadek?
Nie. Dzieci, które nie ukończyły 13 lat, nie mają zdolności do czynności prawnych. Małoletni powyżej 13. roku życia mają tzw. ograniczoną zdolność do czynności prawnych, ale i tak nie mogą samodzielnie złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku. Niezależnie od wieku, czynność tę wykonuje przedstawiciel ustawowy – najczęściej rodzic.
Czy rodzic może odrzucić spadek bez zgody sądu?
Nie. Odrzucenie spadku to czynność przekraczająca zwykły zarząd majątkiem dziecka – dlatego wymagana jest uprzednia zgoda sądu opiekuńczego (rodzinnego). Bez tej zgody złożone oświadczenie będzie nieważne.
Jak wygląda procedura?
- Wniosek do sądu rodzinnego
Pierwszym krokiem jest złożenie wniosku do sądu rejonowego (wydział rodzinny) o zgodę na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. Wniosek mogą złożyć rodzice wspólnie lub jeden z nich – ale jeśli mają pełnię władzy rodzicielskiej, oboje powinni wyrazić zgodę.
Wniosek powinien zawierać:
- dane dziecka i rodziców,
- dane spadkodawcy,
- opis sytuacji i uzasadnienie (np. wskazanie na istnienie długów),
- odpis aktu zgonu spadkodawcy,
- odpis aktu urodzenia dziecka,
- dokumenty potwierdzające zadłużenie lub brak majątku w spadku,
- oświadczenia o odrzuceniu spadku złożone przez rodzica dziecka lub innych spadkobierców – jeśli są dostępne.
Dołączenie takich oświadczeń pozwala sądowi lepiej zrozumieć kontekst – zwłaszcza w sytuacjach, gdy dziecko dziedziczy dopiero w dalszej kolejności, po wcześniejszym odrzuceniu spadku przez inne osoby.
Sąd wydaje postanowienie – zgoda staje się skuteczna z chwilą uprawomocnienia.
- Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku
Po uzyskaniu zgody sądu, przedstawiciel ustawowy składa oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka. Może to zrobić:
- u notariusza, lub
- w sądzie (wydział cywilny).
Do oświadczenia należy dołączyć prawomocne postanowienie sądu rodzinnego.
Termin – ile jest czasu?
Oświadczenie o odrzuceniu spadku (również w imieniu dziecka) należy złożyć w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym przedstawiciel ustawowy dowiedział się o powołaniu dziecka do spadku.
Jeśli dziecko zostało powołane do spadku bezpośrednio (np. z ustawy po zmarłym krewnym), termin biegnie od momentu, gdy przedstawiciel ustawowy powziął wiadomość o śmierci spadkodawcy i dziedziczeniu dziecka.
W przypadku, gdy dziecko dziedziczy w miejsce innego spadkobiercy, który wcześniej odrzucił spadek (np. rodzica, rodzeństwa lub innego krewnego), termin sześciomiesięczny biegnie od momentu, w którym przedstawiciel ustawowy dowiedział się, że dziecko zostało powołane do dziedziczenia.
Nie zawsze będzie to tożsame z datą odrzucenia spadku przez wcześniejszego spadkobiercę – dlatego każdą sytuację należy rozpatrywać indywidualnie.
Co z terminem, jeśli czekamy na zgodę sądu rodzinnego?
Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku musi nastąpić w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym przedstawiciel ustawowy dowiedział się o powołaniu dziecka do spadku. Ale co, jeśli w tym czasie toczy się dopiero postępowanie o zgodę sądu rodzinnego?
W takiej sytuacji termin nie biegnie dalej – zostaje zawieszony.
Zgodnie z art. 1015 § 12 Kodeksu cywilnego:
„Jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie.”
Oznacza to, że czas uzyskania zgody sądu nie „zjada” sześciomiesięcznego terminu – wręcz przeciwnie, jest on „zamrożony” aż do zakończenia sprawy przed sądem rodzinnym.
To ważne zabezpieczenie – ale mimo to wniosku do sądu nie warto odkładać na ostatnią chwilę.
Co, jeśli nie złożymy oświadczenia w terminie?
W takim przypadku dziecko nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza, że odpowiada za długi tylko do wysokości stanu czynnego spadku. To rozwiązanie może wydawać się bezpieczne, ale w praktyce często prowadzi do problemów: trudności w ustaleniu masy spadkowej, obowiązek sporządzenia spisu inwentarza, a nawet egzekucji z majątku dziecka.
Dlatego jeśli istnieją wątpliwości co do stanu majątku spadkodawcy – odrzucenie spadku nadal bywa najbezpieczniejszym krokiem.
Czy sąd może odmówić zgody?
Tak. Sąd rodzinny zawsze ocenia, czy planowana czynność leży w interesie dziecka. Jeśli nie – np. z powodu braku dokumentów potwierdzających długi albo podejrzenia istnienia ukrytego majątku – może odmówić wyrażenia zgody.
Dlatego bardzo ważne jest, aby w treści wniosku szczegółowo i rzetelnie przedstawić okoliczności uzasadniające odrzucenie spadku w interesie dziecka oraz dołączyć odpowiednią dokumentację – w szczególności dokumenty potwierdzające zadłużenie spadkodawcy i odrzucenie spadku przez innych spadkobierców.
Podsumowanie
Odrzucenie spadku w imieniu dziecka to procedura, która wymaga:
- zgody sądu rodzinnego,
- złożenia oświadczenia przez przedstawiciela ustawowego,
- zachowania terminu 6 miesięcy od dnia, w którym przedstawiciel ustawowy dowiedział się o powołaniu dziecka do spadku.
